مقدمه
امروزه چک یکی از مهم‌ترین ابزارهای مالی در روابط تجاری و شخصی است. بسیاری از خریدها، قراردادها و معاملات با صدور چک انجام می‌شود. اما وقتی چک برگشت بخورد و صادرکننده نتواند مبلغ آن را پرداخت کند، دارنده چک با مشکلات زیادی مواجه می‌شود. خوشبختانه، قانون برای حمایت از دارنده چک، راه‌های متنوعی برای شکایت و وصول وجه چک برگشتی در نظر گرفته است.
در این مقاله به زبان ساده و جامع، تمام اطلاعاتی که برای شکایت، پیگیری و دریافت وجه چک برگشتی نیاز دارید را بررسی می‌کنیم.
چک برگشتی چیست؟
چک برگشتی به چکی گفته می‌شود که دارنده آن در زمان سررسید به بانک مراجعه می‌کند اما موجودی حساب صادرکننده کافی نیست یا دلایل دیگری مانند دستور عدم پرداخت، خط خوردگی، مغایرت امضا و… مانع از پرداخت وجه چک می‌شود. در این صورت، بانک گواهی عدم پرداخت صادر می‌کند که مبنای شکایت قانونی خواهد بود.
مهم‌ترین دلایل برگشت چک
- کسری موجودی یا عدم موجودی
- دستور عدم پرداخت توسط صادرکننده
- اشتباه در امضا
- خط خوردگی یا مغایرت در مندرجات چک
- تاریخ غیرقابل قبول (مثلاً چک وعده‌دار یا سفیدامضا)
دریافت گواهی عدم پرداخت
اولین قدم پس از برگشت چک، مراجعه به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت است. این گواهی باید شامل:
- تاریخ مراجعه
- دلیل برگشت
- نام دارنده چک
- میزان مبلغ و مشخصات چک
باشد و بانک موظف است ظرف مدت ۲۴ ساعت آن را به‌صورت رسمی صادر کند.
روش‌های قانونی برای وصول چک
دارنده چک سه روش برای پیگیری دارد:
۱. شکایت کیفری
اگر چک دارای شرایط زیر باشد، شکایت کیفری ممکن است:
- چک در تاریخ آن ارائه شده باشد (نه وعده‌دار)
- از تاریخ چک بیشتر از ۶ ماه نگذشته باشد
- دارنده چک اولین نفری باشد که چک را به بانک برده
مزایا:
- سرعت بیشتر رسیدگی
- احتمال صدور حکم زندان برای صادرکننده چک
نکته مهم: اگر دارنده چک بعد از گذشت ۶ ماه از تاریخ صدور یا برگشت شکایت کند، فقط می‌تواند شکایت حقوقی انجام دهد.
۲. شکایت حقوقی
در صورت گذشت مهلت کیفری یا وجود شرایط خاص (مثل چک وعده‌دار)، شکایت حقوقی مطرح می‌شود. در این روش، دارنده چک باید دادخواست رسمی به دادگاه ارائه دهد و ممکن است زمان رسیدگی طولانی‌تر باشد، اما در نهایت حکم به توقیف اموال یا حساب صادرکننده داده می‌شود.
مدارک لازم برای دادخواست حقوقی چک:
- اصل چک
- گواهی عدم پرداخت
- کپی کارت ملی و شناسنامه دارنده چک
- فرم دادخواست حقوقی
۳. اقدام از طریق اجرای ثبت
اگر چک در وجه حامل یا ثبت‌شده نزد اداره ثبت باشد، دارنده می‌تواند بدون شکایت، مستقیماً به اداره ثبت مراجعه و تقاضای توقیف اموال صادرکننده را داشته باشد. این روش بسیار مؤثر و کم‌هزینه است.
مراحل شکایت کیفری چک برگشتی
- مراجعه به دادسرا یا دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
- ثبت شکایت با ارائه مدارک (چک و گواهی عدم پرداخت)
- ارجاع پرونده به کلانتری یا بازپرس جهت احضار و تحقیقات
- صدور قرار تأمین یا حکم بازداشت صادرکننده
- ارجاع به دادگاه کیفری و صدور رای نهایی
هزینه شکایت چک برگشتی
- هزینه دادرسی شکایت حقوقی: درصدی از مبلغ چک (معمولاً ۳.۵٪)
- هزینه دادرسی کیفری: کمتر و گاهی رایگان
- هزینه وکیل وصول چک: توافقی، معمولاً بین ۲ تا ۱۰ میلیون تومان
نقش وکیل در شکایت چک برگشتی
داشتن وکیل متخصص چک و امور بانکی می‌تواند روند پیگیری را بسیار سریع‌تر و دقیق‌تر کند. وکیل با آشنایی کامل با قوانین جدید چک، می‌تواند در انتخاب روش شکایت (حقوقی یا کیفری)، تنظیم دادخواست و پیگیری دادگاه به شما کمک زیادی کند.
چک‌های جدید صیادی و پیگیری آسان‌تر
از سال‌های اخیر، بانک مرکزی اقدام به راه‌اندازی سامانه صیاد کرده که تمام چک‌ها در آن ثبت و قابل رهگیری هستند. مزایای این چک‌ها:
- امکان استعلام وضعیت صادرکننده چک قبل از دریافت
- ثبت در سامانه برای کاهش جعل و سوءاستفاده
- امکان پیگیری آسان‌تر چک‌های برگشتی از طریق تلفن همراه
نکات مهم قانونی در مورد چک
- طبق قانون جدید، چک حتی اگر وعده‌دار باشد، قابل وصول از طریق حقوقی است.
- اگر چند چک برگشتی دارید، برای هر کدام باید جداگانه شکایت تنظیم شود.
- اگر صادرکننده چک، دارایی نداشته باشد، امکان توقیف اموال او وجود نخواهد داشت؛ اما با پیگیری مداوم، می‌توان حساب‌ها یا اموال بعدی او را توقیف کرد.
- در موارد خاص می‌توان تقاضای ممنوع‌الخروجی صادرکننده چک را نیز به دادگاه داد.
نتیجه‌گیری
چک برگشتی یکی از رایج‌ترین مسائل در معاملات مالی است. اما جای نگرانی نیست؛ قانون با دارنده چک همراه است و راه‌های مختلفی برای وصول چک بی‌محل در اختیار شما قرار داده است. مهم‌ترین نکته، اقدام سریع، جمع‌آوری مدارک و مشاوره با وکیل خبره است.
در صورت مواجهه با چک برگشتی، از کمک وکیل متخصص در امور بانکی استفاده کنید تا سریع‌تر و بدون دردسر به حق قانونی خود برسید.
