مقدمه
قرارداد کاری یکی از رایج‌ترین انواع قراردادها در روابط انسانی است. این قرارداد نه‌تنها چارچوب همکاری بین کارگر و کارفرما را مشخص می‌کند، بلکه از بروز بسیاری از اختلافات و سوء‌تفاهم‌ها جلوگیری می‌نماید. در این مقاله به زبان ساده و جامع، با انواع قرارداد کاری، الزامات قانونی، حقوق و تعهدات طرفین و همچنین نحوه شکایت در صورت بروز مشکل آشنا می‌شویم.
قرارداد کاری چیست؟
قرارداد کار توافقی است بین کارگر و کارفرما که طی آن کارگر در قبال دریافت مزد، کاری را برای مدت معین یا نامعین برای کارفرما انجام می‌دهد. بر اساس ماده ۷ قانون کار، این قرارداد می‌تواند کتبی یا شفاهی باشد، ولی تنظیم قرارداد کتبی همواره توصیه می‌شود.
انواع قرارداد کاری
۱. قرارداد موقت
قرارداد موقت برای مدت محدود یا یک پروژه خاص تنظیم می‌شود. مثلاً:
- استخدام برای پروژه عمرانی
- قراردادهای ۳ ماهه یا ۶ ماهه
در این نوع قرارداد، کارفرما موظف به پرداخت حقوق و مزایا مطابق قانون است، و پس از پایان مدت، قرارداد به‌صورت خودکار پایان می‌یابد.
۲. قرارداد دائم
در این نوع قرارداد، مدت مشخصی ذکر نمی‌شود و کارگر به‌طور دائم استخدام می‌شود. فسخ این قرارداد تنها با دلایل قانونی و طی فرآیند خاص ممکن است.
۳. قرارداد ساعتی یا پاره‌وقت
برای مشاغلی که نیاز به حضور دائمی نیست، قرارداد به‌صورت ساعتی بسته می‌شود. کارگر در این حالت حقوق و بیمه متناسب با ساعات کار دریافت می‌کند.
محتوای الزامی در قرارداد کاری
بر اساس قانون کار، قرارداد کاری باید حاوی موارد زیر باشد:
- مشخصات طرفین (نام، شماره ملی، نشانی)
- نوع کار و وظایف محوله
- مدت قرارداد
- میزان دستمزد و نحوه پرداخت
- ساعات کاری و مرخصی
- محل انجام کار
- شرایط فسخ قرارداد
بیمه در قرارداد کاری
یکی از مهم‌ترین الزامات قانونی، بیمه تامین اجتماعی برای کارگر است. کارفرما موظف است از اولین روز کاری کارگر، او را بیمه کرده و ماهانه ۳۰٪ حقوق او را (۲۳٪ کارفرما + ۷٪ کارگر) به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت نماید.
نکته: در صورت عدم پرداخت بیمه، کارگر می‌تواند از طریق اداره کار شکایت کند و کارفرما جریمه می‌شود.
حقوق قانونی کارگر
طبق قانون کار، کارگر از حقوق مشخصی برخوردار است:
- حداقل حقوق مصوب وزارت کار
- ۸ ساعت کار در روز (۴۴ ساعت در هفته)
- حق بیمه و سنوات
- مرخصی سالیانه (یک ماه)
- مرخصی استعلاجی و زایمان
- حق اضافه‌کاری (حداقل ۴۰٪ بیشتر از مزد ساعتی)
- عیدی و پاداش سالانه
فسخ و پایان قرارداد کاری
قرارداد کاری ممکن است در شرایط زیر به پایان برسد:
- پایان مدت در قرارداد موقت
- استعفای کارگر (با اطلاع ۳۰ روزه)
- اخراج کارگر به دلایل موجه مانند غیبت غیرموجه، تخلف یا سرقت
- توافق طرفین برای فسخ قرارداد
نکته: در صورت فسخ غیرقانونی، کارگر می‌تواند تقاضای بازگشت به کار یا دریافت خسارت کند.
قرارداد کاری بدون بیمه و کتبی
در بسیاری از مشاغل، کارفرما قرارداد کتبی نمی‌بندد یا بیمه نمی‌پردازد. اما قانون در این خصوص شفاف است:
- قرارداد شفاهی نیز معتبر است، اگر قابل اثبات باشد (مثلاً با شاهد، پیام، فیش واریز حقوق و…)
- کارگر می‌تواند علیه کارفرما در اداره کار شکایت کند و با ارائه مدارک، حقوق خود را دریافت کند.
شکایت از کارفرما و مراجعه به اداره کار
در صورت بروز اختلاف، کارگر می‌تواند به هیئت تشخیص اداره کار مراجعه کند. مراحل کلی شکایت:
- ثبت شکایت در سامانه جامع روابط کار (prkar.mcls.gov.ir)
- ارائه مستندات و دفاعیات
- حضور در جلسه رسیدگی
- صدور رای توسط هیئت تشخیص
در صورت اعتراض به رأی، می‌توان در مرحله بعد به هیئت حل اختلاف مراجعه کرد.
قرارداد کاری اتباع خارجی
اتباع غیرایرانی برای کار در ایران باید:
- دارای پروانه کار معتبر از وزارت کار باشند
- قرارداد کاری آن‌ها به زبان فارسی تنظیم شود
- حق بیمه و سایر مزایا مانند کارگران ایرانی لحاظ شود
در غیر این صورت، کارفرما جریمه و کارگر نیز به عنوان نیروی غیرمجاز شناخته خواهد شد.
نکات مهم و توصیه‌های حقوقی
- قرارداد حتماً باید تاریخ شروع و پایان داشته باشد.
- ذکر دقیق نوع کار و محل انجام آن برای جلوگیری از اختلاف ضروری است.
- کارگر قبل از امضای قرارداد باید از میزان حقوق، بیمه، مزایا و تعهدات آگاه شود.
- کارفرما و کارگر می‌توانند نسخه‌ای از قرارداد را نزد خود نگه دارند.
- در صورت تمدید قرارداد موقت بیش از دو بار، می‌توان آن را قرارداد دائم تلقی کرد (در برخی تفاسیر حقوقی).
نتیجه‌گیری
قرارداد کاری مهم‌ترین سند در رابطه کارگر و کارفرماست. رعایت اصول قانونی، شفافیت و تعهد به مفاد قرارداد، ضامن آرامش و امنیت شغلی خواهد بود. چه کارفرما باشید و چه کارگر، پیشنهاد می‌شود پیش از امضای هر قراردادی با وکیل متخصص قانون کار مشورت کنید تا در آینده با مشکل مواجه نشوید
